Özel Gereksinimli Bireyler ve Ailelerin Güçlendirilmesinde Psikiyatri Hemşireliği
DOI:
https://doi.org/10.5281.inno202515Anahtar Kelimeler:
Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Aileler, Psikiyatri Hemşireliği, GüçlendirmeÖzet
Giriş ve Amaç: Özel gereksinimli çocuk, zihinsel, duyusal, nörolojik, fiziksel, sosyal ve iletişim yönlerinden farklılık gösteren ve bu nedenle profesyonel yardım alması gereken birey olarak tanımlanmaktadır. Özel gereksinimli bireyler ile aileleri de fiziksel, sosyal ve psikolojik anlamda çeşitli sorunlar yaşamaktadır. Bu anlamda psikiyatri hemşireleri, özel gereksinimli bireyler ve aileleri için güçlendirme uygulamalarında etkin rol oynayabilir. Bu derlemede, özel gereksinimli bireyler ve ailelerinin güçlendirilmesinde karşılaşılan sorunlar ve yapılan psikiyatri hemşireliği uygulamalarını literatür çerçevesinde incelemek amaçlanmıştır.
Yöntem: Özel gereksinimli birey ve ailelerinin güçlendirilmesine yönelik çalışmalar, ‘’Special needs child’’, ‘’parent of special needs child’’, ‘’ empowerment program’’ kelimeleri ile ‘’Google Akademik’’ ve ‘’PubMed’’ veri tabanlarında taranmıştır.
Kapsam: Engelli çocuğa sahip aileler, psikolojik, fiziksel, ekonomik ve sosyal alanlarda önemli sorunlarla karşılaşmaktadır. Yapılan çalışmalarda özel gereksinimli çocukların annelerinin, bakım yükü nedeniyle depresyon, anksiyete, öfke ve fiziksel rahatsızlıklar gibi problemler yaşamakta olduğu bildirilmiştir. Çalışma sonuçlarında, özel gereksinimli bireylerin ebeveyni olmanın, ekonomik zorlukları da beraberinde getirdiği belirtilmektedir. Ayrıca toplumsal damgalanma ve sosyal dışlanma, aileleri etkileyen faktörler arasında yer almaktadır. Bu sorunların azaltılması için ailelere yönelik güçlendirme çalışmaları önem taşımaktadır. Psikoeğitim programları, sanat terapileri ve destek grupları, ebeveynlerin baş etme becerilerini artırmakta ve psikolojik iyi oluşlarını desteklemektedir.
Sonuç ve Öneriler: Özel gereksinimli bireyler ve ailelerinin sorunlarının belirlenmesi çözüm sürecinin temelini oluşturur. Psikiyatri hemşireleri, bu aileleri desteklemede anahtar role sahiptir. Etkili müdahale için uygulamalı grup eğitimleri ve destekleyici projeler planlanması önerilmektedir. Bu yaklaşım, ailelerin psikolojik, sosyal ve ekonomik olarak güçlenmesini sağlamaktadır.
Referanslar
Ağkaya Alahan, N., Aylaz, R., & Yetiş, G. (2015). Kronik hastalığı olan çocuğa sahip ebeveynlerin bakım verme yükü. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(2), 1–5.
Amado, A. N., Stancliffe, R. J., McCarron, M., & McCallion, P. (2013). Social inclusion and community participation of individuals with intellectual/developmental disabilities. Intellectual and developmental disabilities, 51(5), 360-375.
Ayyıldız, T., Şener, D. K., Kulakçı, H., & Veren, F. (2012). Zihinsel engellilere sahip annelerin strese temel verme yöntemlerinin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 11(2), 1–12.
Be Happy in Life Project. (2021). Outputs of the project. Retrieved December 2021 from https://erasmusplus.ec.europa.eu/projects/eplus-project-details#project/2018-1-TR01-KA204-058392
Bulechek, G. M., Butcher, H. K., Dochterman, J. M., & Wagner, C. (2017). Hemşirelik girişimleri sınıflaması (NIC) (6. baskı). Nobel Tıp Kitapevleri.
Casagrande, K., & Ingersoll, B. R. (2021). Improving service access in ASD: A systematic review of family empowerment interventions for children with special healthcare needs. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 8(2), 170–185. https://doi.org/10.1007/s40489-020-00210-1
Catama, B. V., Domalanta, M. A. B., Balmeo, M. L., Ignacio, T. D., & Magat, S. M. C. (2024). Empowering and equipping parents with the basic intervention skills in handling their children with special learning needs. Texila International Journal of Academic Research, 11(1), Article 7. https://doi.org/10.21522/TIJAR.2014.11.01.Art007
Çavdar, S., Şimşek, Ç., Gündüz, B., & Yalçınkaya, E. Y. (2021). Engelli bireyler ve bakım veren ailelerinin yaşadıkları zorluklar: Sosyal içerme perspektifi. Engelsiz Yaşam ve Toplum Dergisi, 5(1), 29–41.
Çulhacik, G. D., Durat, G., & Eren, N. (2021). Effects of activity groups, in which art activities are used, on resilience and related factors in families with disabled children. Perspectives in Psychiatric Care, 57(1), 343–350. https://doi.org/10.1111/ppc.12569
DuBois, D., Renwick, R., Chowdhury, M., Eisen, S., & Cameron, D. (2020). Engagement in community life: perspectives of youths with intellectual and developmental disabilities on families’ roles. Disability and rehabilitation, 42(20), 2923-2934.
Durat, G., Atmaca, G. D., Ünsal, A., & Kama, N. (2017). Özel gereksinimi olan çocukların ailelerinde umutsuzluk ve depresyon. Osmangazi Tıp Dergisi, 39(3), 49–57.
Ersin, F., Dinçer, S., & Atçı Koyuncu, A. (2024). The relationship between caregiver burdens and social support perceptions of those who provide home care to disabled children: Caregivers’ burden of care and perception of social support. Göbeklitepe Medical Science Journal, 6(13). https://doi.org/10.55433/gsbd/193 (Original work published September 20, 2023)
Geva, T., & Werner, S. (2021). Activism, growth, and empowerment of Israeli parents of children with disabilities. Family Process, 60(4), 1437–1452. https://doi.org/10.1111/famp.12639
Gördeles Beşer, N., & İnci, F. (2014). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelere verilen grup danışmanlığının etkinliğinin değerlendirilmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 5(2), 84–91. https://doi.org/10.5505/phd.2014.94830
Hastings, R. P. (2002). Parental stress and behaviour problems of children with developmental disability. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 27(3), 149–160. https://doi.org/10.1080/1366825021000008657
Holanda, C. M. D. A., Andrade, F. L. J. P. D., Bezerra, M. A., Nascimento, J. P. D. S., Neves, R. D. F., Alves, S. B., & Ribeiro, K. S. Q. S. (2015). Support networks and people with physical disabilities: Social inclusion and access to health services. Ciência & Saúde Coletiva, 20, 175–184.
İnali, Ç. (2012). Zihinsel ve/veya bedensel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin yaşam kalitesi ile tükenmişlik düzeylerine anneye verilen eğitimin ve danışmanlığın etkisi/Mental and/or physically disabled children of mothers with the burnout levels of quality of life i̇mpact of mother's education and counseling (Doctoral dissertation).
Kaçan, H., & Denizol, M. (2024). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelere verilen anksiyete ve stresle başa çıkma tutumları eğitim programının etkinliğinin değerlendirilmesi. Sağlık Akademisi Kastamonu, 9(2), 301–315. https://doi.org/10.25279/sak.1271970
Kaçan, H., Gümüş, F., & Bayram Değer, V. (2025). Effect of individual psychoeducation for primary caregivers of children with autism on internalized stigma and care burden: A randomized controlled trial. International Journal of Developmental Disabilities, 71(2), 296–305.
Kayama, M., Haight, W., Ku, M. L. M., Cho, M., & Lee, H. Y. (2017). East Asian and US educators’ reflections on how stigmatization affects their relationships with parents whose children have disabilities: Challenges and solutions. Children and Youth Services Review, 73, 128–144. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2016.12.010
Kerkez, M., & Birimoglu Okuyan, C. (2025). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile ihtiyaçlarının belirlenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(1), 160–168. https://doi.org/10.34087/cbusbed.1516638
Kırcaali-İftar, G. (2019). Özel gereksinimli çocuğa sahip olmak. [PDF dosyası]. https://www.aruyoe.org/DergiDosya/Kircaali-Iftar2019-ArUyOEDer6.pdf. (Erişim tarihi: 22 Haziran 2022)
Lafçı, D., Öztunç, G., & Alparslan, N. (2014). Zihinsel engelli çocukların (mental retardasyonlu çocukların) anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 723–735.
Lee, M. H., Park, C., Alicia, M., & Hsieh, K. (2017). Differences in physical health, and health behaviors between family caregivers of children with and without disabilities. Disability and Health Journal, 10(4), 565–570.
Lo, L. (2010). Perceived benefits experienced in support groups for Chinese families of children with disabilities. Early Child Development and Care, 180(3), 405–415.
Ören, B., & Aydın, R. (2020). Engelli Çocuğa Sahip Ebeveynlerde Bakım Veren Yükü ve Depresyon Durumlarının İncelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(3), 302-309. https://doi.org/10.34087/cbusbed.682392
Sarı, H.Y, Başsakal, S, (2008). Zihinsel Yetersizliği Olan Aileler İçin Aile Yükü Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11:3:86-95.
Sivrikaya, T., & Çifci Tekinarslan, İ. (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(2), 17–29.
Softa, H. K. (2013). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 589–600.
Şimşek, Ç., Çavdar, S., Temiz, E., Gündüz, B., & Yılmaz Yalçınkaya, E. (2020). The attitude of healthcare professionals towards disabled individuals. Journal of Academic Research in Nursing, 6(3), 545–553.
T.C. Resmi Gazete. (2019, 20 Şubat). Erişkinler için engellilik değerlendirmesi hakkında yönetmelik (Sayı: 30692). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-2.htm
Tokatly Latzer, I., Leitner, Y., & Karnieli-Miller, O. (2021). Core experiences of parents of children with autism during the COVID-19 pandemic lockdown. Autism, 25(4), 1047–1059.
TÜBİTAK 4008 Güçlü Anne Güçlü Özel Birey Projesi. (n.d.). Kastamonu Üniversitesi proje detayları. https://www.kastamonu.edu.tr/index.php/tr/bilgi/universite-haberleri/6435-kastamonu-universitesi-nin-guclu-anne-guclu-ozel-birey-projesi-ozel-birey-annelerinin-hayatina-d
Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2002). Türkiye engelliler araştırması verileri. http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=1017
Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2010). Engellilerin sorun ve beklentileri araştırması verileri. https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=engelli
Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2019). Türkiye Sağlık araştırması verileri. https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=engelli
United Nations. (2016). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. Department of Economic and Social Affairs. https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/21252030%20Agenda%20for%20Sustainable%20Development%20web.pdf
World Health Organization. (2023). Disability. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/disability-and-health
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Havva KAÇAN, Şevval Yeyit
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
